Plan Społeczno-Klimatyczny w praktyce:
głos mieszkańców ma znaczenie

W skrócie: co nazywamy ubóstwem energetycznym?

W polskim prawie ubóstwo energetyczne to sytuacja gospodarstwa domowego, które nie jest w stanie zapewnić wystarczającego ciepła, chłodu i energii elektrycznej, jednocześnie spełniając trzy warunki: niskie dochody, wysokie wydatki na energię oraz mieszkanie o niskiej efektywności energetycznej.

Co się zmienia: ETS 2 i Społeczny Fundusz Klimatyczny (SFK)

W 2026–2032 ma działać SFK — europejski mechanizm łagodzący skutki wdrożenia ETS 2 (nowego systemu opłat za emisje w budynkach i transporcie). Planowane uruchomienie ETS 2 to styczeń 2027 (z opcją przesunięcia o rok), a SFK ma wystartować rok wcześniej, by złagodzić skutki cenowe. Budżet UE na SFK: 65 mld EUR; polska pula: ok. 65 mld zł. W założeniach przewidziano malejące opłaty bezpośrednie (ok. 37,5%) oraz silny nacisk na rozwiązania problemów ubóstwa energetycznego. Warunkiem jest przygotowanie Planu Społeczno-Klimatycznego (konsultacje publiczne w Polsce odbyły się w czerwcu 2025 r.).

Gdzie szukać pieniędzy już dziś? (przegląd programów)

Skuteczna walka z ubóstwem energetycznym wymaga sięgnięcia po różne źródła finansowania. Wśród najważniejszych: Czyste Powietrze (w tym finansowane z FEnIKS, Funduszu Modernizacyjnego, KPO), Stop Smog, Program Termo (BGK), a także programy regionalne (EFRR w każdym województwie, Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji m.in. w Śląskim, Małopolsce, Dolnośląskim, Łódzkim, Wielkopolsce). Na szczególną uwagę zasługuje SFK — jedyny fundusz wprost dedykowany działaniom na rzecz ubóstwa energetycznego.

Pilotaż SFK: wsparcie dla społeczności energetycznych

W ramach pilotażu (część budynkowa) przewidziano 300 mln zł na wsparcie około 80 społeczności — przede wszystkim poprzez jednostki samorządu terytorialnego (JST) we współpracy z organizacjami. Ostatecznym odbiorcą wsparcia są gospodarstwa domowe w trudnej sytuacji. Zakres: termomodernizacja, wymiana źródeł ciepła oraz doradztwo i ekspertyzy. To realna przestrzeń do działania dla spółdzielni energetycznych w partnerstwie z gminą.

Dlaczego głos mieszkańców jest kluczowy?

Plan Społeczno-Klimatyczny ma odpowiadać na potrzeby tych, którzy najmocniej odczuwają skutki transformacji — osób w ubóstwie energetycznym i transportowym. Pytanie brzmi: czy ci odbiorcy mają realny wpływ na kształt planu? Organizacje społeczne postulują przejście „od głosu do wpływu”, pracując m.in. w Grupie roboczej ds. SFK przy MFiPR, składając liczne uwagi w konsultacjach (np. 26 stron, 40+ uwag) i domagając się trwałych, systemowych mechanizmów współpracy na etapie planowania, wdrażania i monitoringu PSK.

Rola spółdzielni energetycznej: 5 kroków do efektu „tu i teraz”

Partnerstwo z gminą (JST) – zaproponuj wspólny projekt pilotażowy SFK (część budynkowa) z jasnym kryterium pomocy najbardziej potrzebującym.
Diagnoza potrzeb – zmapuj domy o niskiej efektywności energetycznej i gospodarstwa z wysokim udziałem kosztów energii w budżecie. (W definicji u.e. to kluczowe kryteria).
Pakiet działań – łącz termomodernizację, wymianę źródła ciepła i doradztwo (np. szkolenia z oszczędzania energii, dobór taryf, mikrodziałania niskokosztowe).
Fundraising hybrydowy – korzystaj z Czystego Powietrza / EFRR / FST i przygotuj się na SFK (szczególnie dla grup wrażliwych).
Włączenie społeczne – włącz organizacje społeczne i liderów lokalnych w cały cykl: od projektowania, przez wdrożenie, po ocenę efektów.

Przykłady synergii: nauka z dobrych praktyk

Obok wsparcia inwestycyjnego rośnie znaczenie wsparcia merytorycznego: programy typu Zielony Lider (Fundacja Sendzimira) pomagają tworzyć strategie klimatyczno-energetyczne, a think-tanki (np. Forum Energii) wspierały miasta (np. Rybnik) w planowaniu transformacji energetycznej do 2040 r. — to scenariusze, które spółdzielnia może adaptować do swoich realiów.

Najczęstsze pytania (FAQ)

Kto może skorzystać z pomocy w ramach definicji u.e.?Gospodarstwa domowe o niskich dochodach, z wysokimi kosztami energii, mieszkające w budynkach o niskiej efektywności energetycznej.

Czy spółdzielnia może prowadzić projekty w SFK? Tak, w partnerstwie z JST — pilotaż zakłada, że gmina (we współpracy z organizacjami) realizuje projekty dla gospodarstw w trudnej sytuacji, a społeczności energetyczne mogą być beneficjentem działań modernizacyjnych i doradczych.